28ο Πανελλήνιο Μεταπτυχιακό Εντατικό Σεμινάριο-Συνέδριο

Κριτικές Προσεγγίσεις και
Ζητήματα Μεθοδολογίας της Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες
Πανεπιστημιούπολη Γάλλου/ Πανεπιστήμιο Κρήτης, Ρέθυμνο
31 Οκτωβρίου – 2 Νοεμβρίου 2025
Το Πανελλήνιο Μεταπτυχιακό Εντατικό Σεμινάριο-Συνέδριο για υποψήφιους διδάκτορες και νέους ερευνητές αποτελεί συνέχεια του κύκλου των Διεθνών Μεταπτυχιακών Θερινών Σχολείων των Ανωγείων (Anogia Summer Schools) και της ακαδημαϊκής παράδοσης που έχει εδραιωθεί ήδη από το 1994 με σκοπό την προώθηση του διεπιστημονικού διαλόγου στις κοινωνικές επιστήμες. Το φετινό Μεταπτυχιακό Εντατικό Σεμινάριο-Συνέδριο οργανώνεται από το Εργαστήριο Κοινωνικής Ανάλυσης και Εφαρμοσμένης Κοινωνικής Έρευνας, του Τμήματος Κοινωνιολογίας και επικεντρώνεται σε μια ποικιλία ζητημάτων που απασχολούν τις κοινωνικές επιστήμες:την κοινωνική θεωρία στις κοινωνικές επιστήμες∙ τους «κόσμους της εργασίας» στις πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες∙ τις επιδράσεις των ψηφιακών τεχνολογιών στις σύγχρονες μορφές κοινωνικότητας και τον βιωματικό κόσμο των δρώντων υποκειμένων∙ τις κριτικές προσεγγίσεις για τον υπερτουρισμό, τον αστικό εξευγενισμό και τη στεγαστική κρίση∙ και τις συγκρούσεις γύρω από την ανάπτυξη τον εξορυκτισμό και τις υποδομές.
Τα βασικά οργανωτικά και θεματικά χαρακτηριστικά του Συνεδρίου-Σεμιναρίου είναι τα ακόλουθα:
- Αφορά κυρίως τη μεθοδολογία της έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες, επιχειρώντας να συμβάλει στη συγκρότηση μιας κοινότητας διαλόγου μεταξύ επιστημόνων διαφορετικών ερευνητικών παραδειγμάτων. Το Σεμινάριο-Συνέδριο δίνει βήμα σε νέους ερευνητές και ερευνήτριες, αφουγκράζεται σύγχρονες επιστημονικές τάσεις και ρεύματα και αναπτύσσει ένα γόνιμο διεπιστημονικό διάλογο.
- Ο θεσμός βασίζεται σε μια δημοκρατική δομή λειτουργίας. Οργανώνεται γύρω από επιστημονικές κοινότητες ερευνητών και ερευνητριών, διδασκόντων και φοιτητών-τριών που διαμορφώνονται από κάτω ενισχύοντας τη συμμετοχική δράση και τον κριτικό διάλογο γύρω από κρίσιμα επιστημονικά ζητήματα και ερωτήματα που απασχολούν τις κοινωνικές επιστήμες.
- Οι δραστηριότητες του συνεδρίου λαμβάνουν χώρα στις εγκαταστάσεις του Πανεπιστημίου Κρήτης και ενισχύουν τη θεωρητική και επιστημονική ανατροφοδότηση στις ερευνητικές και εκπαιδευτικές εμπειρίες των προηγούμενων Σεμιναρίων-Συνεδρίων καθώς επίσης την καινοτομία και τον κριτικό στοχασμό στην έρευνα και τη θεωρία των κοινωνικών επιστημών.
- Επιλεγμένα κείμενα των εργασιών του σεμιναρίου-συνεδρίου μπορεί να εκδίδονται σε ηλεκτρονικά πρακτικά συνεδρίου ή σε επιλεγμένους συλλογικούς τόμους με την επιμέλεια των συντονιστών των ομάδων εργασίας.
Την Οργανωτική Επιτροπή του Εντατικού Σεμιναρίου-Συνεδρίου που συντονίζει ο Καθηγητής & Διευθυντής του ΕΚΑΕΚΕ Γιάννης Ζαϊμάκης αποτελούν οι εξής: Αποστολία Αχλαδά, ΕΔΙΠ Παν/μίου Κρήτης∙ Δημήτρης Αλεξάκης, ΕΔΙΠ Παν/μίου Κρήτηςˑ Χαρά Κόκκινου, Υποψήφια Διδακτόρισσα Παν/μίου Κρήτηςˑ Χαρά Κούκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Παν/μίου Κρήτης∙ Θοδωρής Κούτρος, Υποψήφιος Διδάκτορας, Παν/μίου Κρήτης∙ˑ Σωτήρης Μιχελουδάκης, ΕΔΙΠ Παν/μίου Κρήτηςˑ Άγγελος Μουζακίτης, Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης∙ Μιχάλης Νικολακάκης, Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Κρήτηςˑ Λεωνίδας Οικονομάκης, Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης∙ Αλέξανδρος Τσιριντάνης ΕΔΙΠ Παν/μίου Κρήτης και Γιώργος Τσιώλης Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης.
Την Επιστημονική Επιτροπή απαρτίζουν οι: Γιάννης Ζαϊμάκης, Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης∙ Σίσσυ Θεοδοσίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων∙ Χριστίνα Καρακιουλάφη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παν/μίου Κρήτηςˑ Χαρά Κούκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Παν/Κρήτης∙ Άγγελος Μουζακίτης, Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης∙ Λεωνίδας Οικονομάκης, Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης∙ Μιχάλης Νικολακάκης, Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης∙ Βασίλης Ρωμανός, Επίκουρος Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης∙ Γιώργος Τσιώλης, Καθηγητής Παν/μίου Κρήτης και Νικόλας Χρηστάκης Καθηγητής ΕΚΠΑ.
Θεματικές Ομάδες Εργασίας
και συνεδρίες σε ολομέλειες
Η οργάνωση του Σεμιναρίου-Συνεδρίου γίνεται με βάση Θεματικές Ομάδες Εργασίας, στις οποίες οι υποψήφιοι διδάκτορες, οι μεταπτυχιακοί φοιτητές του Τμήματος και οι συμμετέχοντες ερευνητές παρουσιάζουν τις εργασίες τους. Κάθε ομάδα εργασίας πραγματοποιεί σε ημερήσια βάση δύο συνεδρίες. Στις συνεδρίες αυτές οι συμμετέχοντες παρουσιάζουν τις εργασίες τους στην ομάδα και ακολουθεί εκτενής συζήτηση. Οι υποψήφιοι διδάκτορες και οι μεταπτυχιακοί φοιτητές/φοιτήτριες, πέρα από την εργασία που θα παρουσιάσουν θα έχουν την ευκαιρία, στο περιθώριο των εργασιών του συνεδρίου, να συζητήσουν με τους συμμετέχοντες θέματα που σχετίζονται με την ερευνητική τους δραστηριότητα. Επίσης, πραγματοποιούνται ειδικές συνεδρίες σε ολομέλεια, με επιλεγμένους ομιλητές, οι οποίοι εισηγούνται θέματα σχετικά με τους παρακάτω θεματικούς άξονες.
Θεματικές Ομάδες Εργασίας
1. Κοινωνική Θεωρία
Συντονισμός: Άγγελος Μουζακίτης και Βασίλης Ρωμανός
Η συγκεκριμένη ομάδα απευθύνεται σε όλους όσοι εστιάζουν την έρευνά τους σε ζητήματα της κλασικής και σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας και μεταθεωρίας των κοινωνικών επιστημών. Πέραν των επιστημολογικών και ιδεολογικών διενέξεων που μαζί με τις πολιτικές και ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες της εποχής συνδιαμόρφωσαν την πορεία των κοινωνικών επιστημών κατά τον 19ο αιώνα, έμφαση θα δοθεί και σε ρεύματα της κοινωνικής σκέψης που διαμορφώθηκαν τον 20ο αιώνα, όπως ο δομισμός και ο μεταδομισμός, η φαινομενολογία, η ερμηνευτική, η γλωσσική στροφή στην αναλυτική και ηπειρωτική παράδοση, η ψυχανάλυση, η κριτική θεωρία, η συστημική θεωρία, κ.α. Ευπρόσδεκτες είναι εισηγήσεις που εστιάζουν στην ανάλυση των πολιτικών, ηθικών και πολιτισμικών προταγμάτων της νεωτερικότητας ή ακόμη και των ποικίλων μορφών τις οποίες έχουν προσλάβει οι νεωτερικές κοινωνίες. Παράλληλα με τη δημιουργία ενός κατάλληλου περιβάλλοντος για την προώθηση του διεπιστημονικού διαλόγου γύρω από τις προαναφερόμενες προβληματικές, πρωταρχικό μέλημα αυτής της ομάδας εργασίας παραμένει η υποστήριξη του θεωρητικού και επιστημολογικού αναστοχασμού των διδακτορικών διατριβών που βρίσκονται εν εξελίξει, δηλαδή η ενίσχυση της κριτικής συνειδητοποίησης και αποσαφήνισης των θεωρητικών, μεθοδολογικών και επιστημολογικών προϋποθέσεων και συνεπειών των ερευνητικών τους εγχειρημάτων.
2. Πέρα από την τέχνη και τη δημιουργικότητα: Υποκειμενικότητες, ταυτότητες και εργασιακές συνθήκες
Συντονισμός: Χριστίνα Καρακιουλάφη και Σίσσυ Θεοδοσίου
Η συγκεκριμένη θεματική ομάδα απευθύνεται σε ερευνητές/ερευνήτριες από όλο το φάσμα των κοινωνικών επιστημών που μελετούν τους «κόσμους της εργασίας» στις Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες (ΠΔΒ). Εστιάζει, ακόμη, μέσα από διεπιστημονικές προσεγγίσεις/ έρευνες, στην ανάδειξη όψεων της εργασίας/ απασχόλησης σε κομβικά επαγγέλματα των ΠΔΒ. Έμφαση θα δοθεί : στις κυρίαρχες εργασιακές διευθετήσεις/ καθεστώτα που απαντώνται στα συγκεκριμένα επαγγέλματα, καθώς και στην ιστορική τους προοπτική · στις επιπτώσεις των πολλαπλών κρίσεων (οικονομική, πανδημική, κ.ο.κ.) για τις συνθήκες και τους όρους απασχόλησης τους· στο εργασιακό βίωμα, τις εργασιακές διαδρομές και τις επαγγελματικές ταυτότητες των εργαζομένων/ επαγγελματιών· στη διαμόρφωση της καλλιτεχνικής υποκειμενικότητας μέσω πειθαρχίας, λόγων και κανόνων «δημιουργικότητας»· στους πόρους και στις στρατηγικές που οι εργαζόμενοι/ επαγγελματίες κινητοποιούν προκειμένου να «επιβιώσουν» καλλιτεχνικά/οικονομικά σε εξαιρετικά ανταγωνιστικές αγορές εργασίας (λχ. κοινωνική δικτύωση, διασυνοριακή κινητικότητα, καλλιτεχνική επιχειρηματικότητα) · στις νέες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν λόγω των ευρύτερων ψηφιακών (streaming, τεχνητή νοημοσύνη, κ.ο.κ.)· σε ζητήματα πρόσβασης αλλά και στις επιπτώσεις των τοπικών ή κρατικών πολιτικών στην καλλιτεχνική και δημιουργική εργασία · στις ιδιαιτερότητες και τη σημασία της «συναισθηματικής», «συν-κινητικής» και «αισθητικής» εργασίας · στις συλλογικές δομές και δίκτυα υποστήριξης καθώς και σε στρατηγικές/ μηχανισμούς, όπως οι κοινότητες φροντίδας, τα κινήματα βάσης · στις πολλαπλές πηγές ανισοτήτων στους υπό μελέτη κλάδους και στις διασταυρώσεις διαφορετικών κοινωνικών κατηγοριοποιήσεων (φυλή, φύλο, εθνότητα, τάξη, ηλικία κ.ά.) καθώς και στους τρόπους με τους οποίους παράγονται/αναπαράγονται διακρίσεις και επηρεάζονται οι υποκειμενικότητες των εργαζομένων· στην αορατατοποίηση της μη «δημιουργικής» εργασίας. Προσεγγίζοντας το σύγχρονο εργασιακό τοπίο στους εν λόγω τομείς, η διερεύνησή μας επιχειρεί να το συνδέσει με : α) θεωρητικές οπτικές που αφορούν ευρύτερες μεταβολές που σχετίζονται με την ανάπτυξη του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού́, την άυλη οικονομία, τη φυλετικοποίηση, την οικονομία των υπηρεσιών και των συνεπειών τους στις σύγχρονες εργασιακές υποκειμενικότητες και διευθετήσεις · β) κριτικές θεωρήσεις στο πεδίο των ΠΔΒ · γ) εννοιολογήσεις που προσπαθούν να αναδείξουν ειδικότερα την γεωπολιτική ασυμμετρία παραγωγής γνώσης στο πεδίο των ΠΔΒ και διερευνούν τη συγκρότηση της καλλιτεχνικής εργασίας αλλά και των πολιτικών επισφάλειας, αναγνώρισης και εκπροσώπησης των καλλιτεχνικών επαγγελμάτων σε χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας και του Παγκόσμιου Νότου. Υπό αυτό το πρίσμα προσκαλούμε μελέτες που είτε επιχειρούν να πυροδοτήσουν ανα-θεωρήσεις κομβικών ζητημάτων στο πεδίο των σχετικών θεωρητικών εννοιολογήσεων, είτε αξιοποιούν μεθόδους έρευνας από το ευρύτερο πεδίο των κοινωνικών και των ανθρωπιστικών επιστημών.
3. Ψηφιακές υποσχέσεις, συλλογικές αυταπάτες, ψυχοκοινωνικές εκπτώσεις: θεωρητικοί προβληματισμοί και ερευνητικές προκλήσεις
Συντονισμός: Νικόλας Χρηστάκης & Γιώργος Τσιώλης
Οι ψηφιακές τεχνολογίες αποτελούν σήμερα τον άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η ιδεολογία και η πρακτική μιας υποτιθέμενης παντοδύναμης κουλτούρας/πολιτισμού. Η ταχύτητα πρόσβασης στα «δεδομένα», η δυνατότητα επεξεργασίας τους και κυρίως, ο όγκος τους, αποτελούν πλέον για τους επιστήμονες και το κοινό την απόλυτη όψη της προόδου και τροφοδοτούν ανορθολογικές και ουτοπικές (αλλά ανθρωπολογικά κατανοητές) φαντασιώσεις για την ανθρώπινη έκβαση: επικοινωνία χωρίς προσκόμματα, διαλεύκανση κάθε βιολογικού και κοσμολογικού μυστικού, υπέρβαση όλων των εμποδίων της πραγματικότητας, δημιουργία ζωής και νίκη επί του θανάτου, κ.ά. Διαπιστώνουμε, ωστόσο, αφενός ότι με την επικράτηση της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας χρηματοπιστωτικού τύπου, ενισχύονται επισφαλείς εκδοχές της εργασίας που επαναπροσδιορίζουν τη σημασία της ως νοηματοφόρου άξονα του βίου των σύγχρονων εργαζομένων, αφετέρου ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (βοηθούντων των αλγορίθμων, chat-GPT και τεχνητής «νοημοσύνης») προάγουν έναν τρόπο ύπαρξης και κοινωνικής επαφής που αφήνει σοβαρά ερωτηματικά ως προς την ψυχική και ψυχοκοινωνική συγκρότηση του εαυτού, τη νοητική εξέλιξη του καθημερινού ανθρώπου, τη συνοχή των ανθρώπινων κοινοτήτων, την έκβαση του πολιτικού. Εκκινώντας από τους παραπάνω προβληματισμούς τα μέλη της ομάδας εργασίας θα συζητήσουν τις επιδράσεις των ψηφιακών τεχνολογιών στις σύγχρονες μορφές κοινωνικότητας, τον βιωματικό κόσμο των δρώντων υποκειμένων, την αίσθηση του χρόνου και της χρονικότητας, τους τρόπους υποκειμενοποίησης. Θα συζητήσουν, επίσης, τις επιδράσεις της «ψηφιακής ευφορίας» στην έρευνα των κοινωνικών επιστημών (επιστημολογικά παραδείγματα, μεθοδολογικές εφαρμογές, εργαλεία και τεχνικές) και τις προκλήσεις που αυτές παράγουν.
4. Κριτικές προσεγγίσεις για τον υπερτουρισμό, τον αστικό εξευγενισμό και τη στεγαστική κρίση
Συντονισμός: Γιάννης Ζαϊμάκης και Μιχάλης Νικολακάκης
Στον απόηχο κοινωνικών κινητοποιήσεων ενάντια στην ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη σε πόλεις όπως η Βαρκελώνη και η Βενετία από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 αναδύθηκε στη δημόσια σφαίρα η συζήτηση για τη διαδικασία του υπερτουρισμού δημοφιλών προορισμών. Η συνθήκη του υπερτουρισμού εμφανίζεται όταν οι τουριστικές πιέσεις ξεπερνούν το ανεκτό όριο που μπορούν να απορροφήσουν οι κοινότητες υποδοχής για να ανταποκριθούν στις μεταβαλλόμενες κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως είναι η υπερφόρτωση των υποδομών, η αύξηση του κόστους ζωής, η υποβάθμιση της ποιότητας της αστικής ζωής και η εμπορευματοποίηση του αστικού ιστού.
Στην Ελλάδα η ραγδαία τουριστική ανάπτυξη (growth) στην μεταπανδημική περίοδο σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της βραχυχρόνια μίσθωσης κατοικιών συνέβαλε στην εκτόξευση των ενοικίων και την επιδείνωση της στεγαστικής κρίσης. Παράλληλα, οι διαδικασίες της τουριστικοποίησης και εξευγενισμού του αστικού ιστού συνέβαλαν στον εκτοπισμό παραδοσιακών λειτουργιών από νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες, στην μετακίνηση μόνιμων κατοίκων σε άλλες περιοχές και στην μετατροπή κεντρικών συνοικιών της πόλης σε «πάρκα» τουριστικής κατανάλωσης.
Η παρούσα θεματική στοχεύει να ενισχύσει ένα διεπιστημονικό διάλογο για τις σχέσεις υπερτουρισμού, εξευγενισμού και στεγαστικής κρίσης και να αναδείξει πολιτικά προτάγματα που αφορούν το Δικαίωμα στην πόλη (Lefebvre) και τη χωρική δικαιοσύνη (Soja) μέσα από θεωρητικές και εμπειρικές προσεγγίσεις που εξετάζουν (ενδεικτικά):
- Τις επιπτώσεις του υπερτουρισμού, της τουριστικοποίησης και του εξευγενισμού στο δομημένο περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και την βιωμένη καθημερινότητα της πόλης.
- Τις επιδράσεις της ανεξέλεγκτης τουριστικής ανάπτυξης στην τοπική οικονομία, τη στέγαση και στην ανάδυση νέων χωρικών και κοινωνικών ανισοτήτων.
- Τις διαμαρτυρίες συλλογικοτήτων και κοινωνικών κινημάτων για την προστασία των κοινών, της πολιτισμικής και κοινωνικής ταυτότητας της πόλης στην συνθήκη του υπερτουρισμού.
- Τον ρόλο των δημόσιων πολιτικών και των πολιτικών αστικής διακυβέρνησης στη διαχείριση των φαινομένων το υπερτουρισμού και της τουριστικοποίησης.
5. Εξορυκτισμοί, Υποδομές και Συγκρούσεις γύρω από την Ανάπτυξη
Συντονισμός: Χαρά Κούκη και Λεωνίδας Οικονομάκης
Ο εξορυκτισμός δεν περιορίζεται στην εξόρυξη φυσικών πόρων, αλλά συνιστά μια ευρύτερη λογική παραγωγής και κυριαρχίας που περιλαμβάνει την εντατική αξιοποίηση φυσικών, κοινωνικών και συμβολικών πόρων. Ως τέτοιος, επαναπροσδιορίζει τα τοπικά περιβάλλοντα και τις κοινοτικές και έμφυλες σχέσεις προκαλώντας πολύμορφες κοινωνικές, οικολογικές και πολιτικές συγκρούσεις.
Οι υποδομές, από την άλλη, συχνά παρουσιάζονται ως ουδέτερες τεχνικές λύσεις για την (πράσινη) ανάπτυξη και τη συνδεσιμότητα. Ωστόσο, είναι βαθιά πολιτικές: αποτυπώνουν σχέσεις εξουσίας, μορφές διακυβέρνησης και ανταγωνιστικές κοσμοαντιλήψεις σχετικά με την κοινωνική οργάνωση και την πρόοδο, όπως αυτές εγγράφονται σε ενσώματες εμπειρίες και τοπικές μορφές γνώσης.
Σε πολλές περιπτώσεις, οι υποδομές αποτελούν προϋπόθεση και επιταχυντικό μηχανισμό εξορυκτικών πρακτικών, ενώ ο εξορυκτισμός συχνά νομιμοποιείται στο όνομα της «ανάγκης» για νέες υποδομές. Η συνάρθρωση αυτή γεννά συγκρούσεις που δεν αφορούν μόνο τη χρήση του χώρου, αλλά και τους όρους επιβίωσης και συνύπαρξης και τα φαντασιακά που συγκροτούν και νομιμοποιούν την ανάπτυξη.
Η συγκεκριμένη θεματική αποσκοπεί στη διερεύνηση αυτών των δυναμικών και των αντιστάσεων που παράγουν καλώντας εισηγήσεις που εστιάζουν σε:
- Θεωρητικές προσεγγίσεις για τον εξορυκτισμό, τις υποδομές ή/ και τη μεταξύ τους σχέση.
- Μεθοδολογικές παρεμβάσεις για τη μελέτη αυτών των διαδικασιών σε πλαίσια κοινωνικοοικονομικών, πολιτικών και περιβαλλοντικών συγκρούσεων.
- Εμπειρικές μελέτες σχετικές με εξορυκτικές ή/και υποδομιακές πολιτικές και πρακτικές και τις μορφές οργάνωσης, αμφισβήτησης ή διαπραγμάτευσής τους.
- Οπτικοακουστικό υλικό που συμβάλλει στην κατανόηση αυτών των διεργασιών.
Προθεσμία υποβολής αιτήσεων συμμετοχής
και περιλήψεων ανακοινώσεων στις
Θεματικές Ομάδες Εργασίας
Οι ενδιαφερόμενες/οι διδάσκοντες-ερευνητές που επιθυμούν να συμμετέχουν καλούνται να ενημερώσουν την Οργανωτική Επιτροπή, έως τις 9 Σεπτεμβρίου 2025, με e-mail στην ακόλουθη ηλεκτρονική διεύθυνση: socialmethods@social.soc.uoc.gr αποστέλλοντας τίτλο και σύντομη περίληψη της εισήγησής τους (έως 200 λέξεις). Έτοιμη φόρμα δήλωσης συμμετοχής είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: https://sociology.soc.uoc.gr/ekaeke/?p=1732
Επιλεγμένα κείμενα από τις θεματικές εργασίες μπορεί να δημοσιευτούν μελλοντικά σε επιστημονικά περιοδικά ή συλλογικούς τόμους με την ευθύνη των επιμελητών.
Mε εκτίμηση